GGD's, Longfonds, Stichting houtrookvrij hebben het vaak over DE houtrook en over DE fijnstof als ze het hebben over de overlast en gezondheidsproblemen die houtrook geeft maar laten we ons eens afvragen of DE houtrook en DE fijnstof wel bestaat vanuit scheikundig en medisch perspectief.
Taalkundig bestaat de houtrook natuurlijk wel vanuit de betekenis "rook of fijnstof wat afkomstig is van de verbranding van hout". Vanuit wetenschappelijk en gezondheidsperspectief moeten we ons eerst afvragen of de omstandigheden waaronder houtrook ontstaat geen rol spelen in welke stoffen er in houtrook zitten (scheikundig) en, vervolgens, of de samenstelling van houtrook geen rol speelt in de gezondheidsrisicos.
Bij overlast en gezondheid van houtrook gaat het vaak over stank (allerlei stinkende organische verbindingen zoals naftaleen) en fijnstof, waar geen gezonde ondergrens voor is volgens de WHO. Over DE houtrook en DE fijnstof praten impliceert dat de omstandigheden waaronder houtrook is ontstaan hiervoor geen significante rol speelt. Maar klopt dat wel voor houtstook?
Laten we eerst eens kijken naar wat houtrook is:
Tijdens de verbranding van hout ontstaan allerlei verschillende (organische) verbindingen. Roet (carbon), mineralen (bijvoorbeeld zout) maar vooral veel organische verbindingen. Houtrook kan uit honderden verschillende organische verbindingen bestaan. Het mengsel van roet, mineralen en organische verbindingen noemen we houtrook en die gaan, bij open haarden en houtkachels, het rookkanaal in.
De temperatuur , direct boven de open haard of houtkachel, kan variëren van 150-600 graden. De rookgassen koelen in het rookkanaal nog verder af en een deel van de organische verbindingen zal condenseren. Dan doen ze met name door op een vast deeltje roet of mineraal te hechten. Het vaste deeltje wordt bedekt met een laagje gecondenseerde organische verbinding. Er is als het ware een “nieuw” deeltje fijnstof ontstaan. Er is ook een deel wat als organische verbinding het rookkanaal verlaat, daarover later meer.
Hoe schadelijk een organische verbinding is hangt af van de toxiciteit van de verbinding en de hoeveelheid die je binnen krijgt/inademt.
- Het spreekt voor zich dat de schadelijkheid van het "nieuwe" vaste deeltje afhangt van de schadelijkheid van de gecondenseerde verbinding. Als de schadelijkheid van die honderden verschillende verbindingen allemaal ongeveer gelijk is hoef je , vanuit gezondheidsperspectief, geen onderscheidt te maken in welke verbinding op het vaste deeltje zit.
- Het spreekt ook voor zich dat de hoeveelheid van de organische verbindingen veel invloed heeft op de gezondheidsrisico's van houtrook.
Zijn de organische verbindingen redelijk gelijk qua gezondheidsrisico zodat we over DE houtrook en DE fijnstof kunnen praten?
Om daar antwoord op te kunnen geven moeten we eerst 3 dingen weten:
- welke organische verbindingen kunnen in houtrook zitten?
- maken de verbrandingsomstandigheden uit voor welke verbindingen er ontstaan?
- is de schadelijkheid van die verbinden redelijk gelijk of sterk verschillend?
ad 1 In houtrook kunnen honderden verschillende organische verbindingen voorkomen. Het varieert van organische zuren tot aromatische koolwaterstoffen, van methaan tot dioxines en alles er tussen in.
ad 2 de omstandigheden maken extreem veel uit. In een open haard ontstaan veel meer PAK's dan in een gesloten houtkachel. In een slecht gestookte moderne houtkachel ontstaan veel meer schadelijke verbindingen dan in een goed gestookte houtkachel.
ad 3 De schadelijkheid , blootstellingsnormen, van de mogelijke verbindingen in houtrook verschillen zeer sterk. In de RIVM zzs classificatie zijn vele stoffen die in houtrook kunnen voorkomen te vinden. MTR staat voor maximaal toelaatbaar risiconiveau.
- Benzo(a)pyreen (BaP) Lucht MTR 0,001 ug/m3
- benzeen Lucht MTR 5 ug/m3
- formaldehyde Lucht MTR 10ug/m3
Er mag dus 10.000 keer meer formaldehyde of 5000 keer meer benzeen in de lucht zitten dan BaP om het maximaal toelaatbare risiconiveau te bereiken!
Niet weten hoe er gestookt is, niet weten wat er in houtrook zit, niet weten of er formaldehyde aanwezig is of (ook) benzo(a) en houtrook vanuit gezondheid als gelijk beschouwen is volslagen onzin omdat de MTR van BaP 10.000 keer lager ligt dan die van formaldehyde!
Wat zeggen instanties als GGD, Longfonds, gemeenten?
- fijnstof in houtrook is schadelijk "want er is geen gezonde ondergrens voor fijnstof"
- houtrook bevat schadelijk gassen dus slecht voor de gezondheid
- tussen houtrook van een oude, slecht gestookte houtkachel of een hele goede , goed gestookte, houtkachel wordt geen onderscheid gemaakt.
Vanuit overlast en gezondheid is dit niet juist zoals ik heb laten zien , houtrook met veel BaP of houtrook met vooral stoffen als benzeen, formaldehydes, mierenzuur etc is duizenden keren minder schadelijk!
Meerdere GGD's vergelijken houtrook met andere bronnen van luchtvervuiling zoals verkeer.
De GGD Amsterdam stelt dat een avondje stoken in een moderne houtkachel evenveel luchtvervuiling geeft als een auto in 1000km. GGD Utrecht komt zelfs met 2 uur stoken in een houtkachel versus een autorit naar Milaan.
Nogal schokkende cijfers en dat is ook de bedoeling. De GGD's in Nederland hebben besloten houtstook te ontmoedigen en daarin helpen dit soort schokkende cijfers.
RIVM zegt geen voorstander te zijn van emissie van houtrook te vergelijken met verkeer omdat "het appels en peren met elkaar vergelijken is, omdat de uitgangspunten veel te bepalend zijn en die uitgangspunten ook niet dusdanig beschreven zijn dat 2 situaties te vergelijken zijn"
Wel bijzonder dat de GGD's geen moeite heeft met appels met peren vergelijken tot je bedenkt dat het doel van de GGD's houtstook ontmoedigen is.
Voorbeelden van appels met peren vergelijken door meerdere GGD's:
Ik heb de GGD Amsterdam gevraagd de uitgangspunten voor de berekening van de genoemde 1000km met me te delen. Wat bleek is dat de GGD Amsterdam de onderstaande uitgangspunten heeft gehanteerd:
- PME gelijk stellen aan PM2.5
- houtverbruik 11kg op een avond
- De norm ( Ecodesign ) voor houtkachels is 5gr PM2.5/kg hout.
- een ver boven gemiddelde auto (2022 met kataluysator) vergelijken met een houtkachel zonder katalysator die net voldoet aan de norm
De GGD AMsterdam gaf nog aan dat ze, om het niet nog erger te maken dan het al was, voor 1000km hebben gekozen en niet voor de 6875km die het eigenlijk had moeten zijn.
Wat blijkt uit de gekozen uitgangspunten?
- De GGD Amsterdam kent de Ecodesign norm niet voor houtstook Die is 40mg PME/Nm3 en niet 5gr PM2.5/kg hout.
- PME (partiële matter emitted) is stof waarin ook fijnstof (PM2.5) in voorkomt.
Beide , nogal fundamentele, fouten geven samen een foutmarge van 100-200. Gecombineerd met zeer ongunstige uitgangspunten die de GGD Amsterdam kiest voor houtverbruik op een avond, een houtkachel te kiezen die net voldoet aan Ecodesign, geeft dit een extreem slechter beeld dan mogelijk.
Ik laat hier zien dat de berekening van de GGD Amsterdam , de 6875km, ergens tussen de 316 en 632 keer te hoog is. De GGD heeft het zelf al teruggebracht naar 1000km, zeg 7 keer minder. Dan wordt 1000km ergens tussen de 11 en 22km.
Of deze 11 of 22 km in de praktijk haalbaar is? waarschijnlijk niet omdat stokers dan wel heel netjes moeten stoken. BeREAL liet zien dat er 4* meer PME werd uitgestoten dan volgens de NEN testen. Dan wordt het 44-88km. Laten we het afronden naar boven, 100km
6875km of 100km, appels met peren vergelijken
De reactie van de GGD Amsterdam is misschien nog wel schokkender "houtrook bevat schadelijke gaseen en is dus niet gezond. Wij zien daarom geen redenen om onze berekening aan te passen".
Alle houtrook hetzelfde behandelen vanuit gezondheidsperspectief is niet appels met peren vergelijken maar veel erger. Het is alsof een arts een wrat op zelfde manier behandelt als kwaadaardig melanoom.
Hoe wordt fijnstof gemeten in Nederland
Met behulp van CPC (condensation particle counter) meters. Dit zijn hoeveelheidsmetingen:
- CPC meters werken op verstrooing van een laserstraaltje door deeltjes in de lucht. Dit kan fijnstof zijn maar ook saharazand, ozon, mist, zeezout aan zee, berkenpollen, vloeistofdruppeltjes, aerosolen etc. Of het gemeten deeltje een aerosol is wat uit PAK's bestaat of uit water wordt niet bepaald. Voor het bepalen van de gezondheidsrisico's is dit natuur;ijk essentiele informatie.
- Het RIVM en TNO zeggen niet voor niets dat de hoeveelheid fijnstof meten veel te weining zegt over de gezondheidsrisico's van het , door de CPC meter gemeten, fijnstof.
Voorbeeld van het effect van de samenstelling van fijnstof op gezondheidsrisico's:
er zijn twee slaaplamers die identiek zijn. Zelfde bedden, matrassen, lakens, kussens, uitzicht, vloerbedekking, echt alles is identiek. Omdat we gezonde lucht ook heel belangrijk vinden heeft het RIVM in beide slaapkamers het fijnstof gemeten en ook dat is identiek. In welke slaapkamer kun je , qua luchtkwaliteit en gezondheid het beste slapen? Inderdaad, maakt niet uit. alles is gelijk.
Maar wat als ik nu vertel dat :
- het fijnstof in de ene slaapkamer is veroorzaakt door Norit zeer fijn te malen en de slaapkamer in te blazen
- het fijnstof in de andere slaapkamer is veroorzaakt door asbest, ook weer zeer fijn gemalen , de slaapkamer in te blazen
wie zegt nog steeds "hoeveelheid fijnstof is gelijk dus ik ga wel in de slaapkamer met fijngemalen asbest slapen? niemand denk ik!
pas als we de samenstelling van het fijnstof weten kunnen we iets zeggen over de gezondheidsrisico's!
de samenstelling is juist voor houtstook extreem afhankelijk van hoe er gestookt is.
Er wordt alleen hoeveelheden gemeten (norit of asbest wordt als gelijk geteld), we kennen de samenstelling van houtrook niet en we weten de bron van de houtrook (open haard of die hele goede, goed gestookte houtkachel met katalysator.
En we doen alsof het allemaal niet uitmaakt, houtrook is houtrook, fijnstof is fijnstof.
Hoe meten we de organische gassen in houtrook
Binnen Ecodesign is een norm (OGC) voor deze organische gassen maar dat is een hoeveelheidsnorm. Die is maximaal 120mg/Nm3 OGC. Ook hier is het evident dat 120mg puur BaP veel schadelijker is dan 120mg mierenzuur.
In de praktijk worden deze gassen helemaal niet gemeten. technisch , en zeker praktisch, nagenoeg niet te meten. Het EASE project hoopt antwoordt te gaan geven op 2 belangrijke vragen:
- wat doen de omstandigheden op de samenstelling
- hoe kunnen we meten hoe schadelijk houtrook is
Organische verbindingen die het rookkanaal als gas verlaten
deze gassen kunnen op drie manieren problemen geven
- ze kunnen stinken (naftaleen bijvioorbeeld)
- ze kunnen zelf schadelijk zijn (BaP, dioxine etc)
- ze kunnen , onder invloed van de atmosfeer, door reageren tot andere stoffen. Dit noemen we secundaire organische aerosolen (SOA)
wat weten we hier van? eigenlijk nagenoeg niets.
- Wat we wel weten is dat de totale hoeveelheid OGC tot wel 98% naar beneden kan door ipv in een verouderde houtkachel een moderne, goed gestookte, houtkachel met katalysator te gebruiken.
- wat we ook weten is dat de samenstelling van de organische verbindingen verandert van PAK's naar benzeen, mierenzuur, formaldehyde etc. Zoals eerder laten zien, 5.000 tot 10.000 keer schadelijker vanuit de Lucht MTR norm
Wat niet ontstaat kan ook geen problemen veroorzaken!
conclusie
je kunt niet over de de fijnstof praten vanuit gezondheidsrisicos omdat de blootstellingsnormen 1000-5000 keer verschillen afhankelijk van de omstandigheden. Je kunt niet hoeveelheden meten en dan zeggen "er is geen gezonde ondergrens" omdat 1 deeltje mineraal bedekt met BaP heel veel schadelijker is dan 1 deeltje mineraal bedekt met mierenzuur.
Je kunt niet zeggen "houtrook bevat (te)veel schadelijke gassen" omdat we:
- niet meten aan rookkanaal
- niet weten waar houtrook vandaan komt als we ergens in een wijk iets meten (bijvoorbeeld via een zgn houtrook marker, een marker die laat zien dat er ergens op hout is gestookt)
- wetenschappelijk onbekend is waar houtrook uit bestaat
